Die vrijdag zal de stand van het water in de Rijn zo laag zijn, dat er maatregelen genomen moeten worden. De uren daarna worden er oplossingen en maatregelen besproken. Weer een paar uur later blijkt dat niet pas vrijdag, maar al een dag later, dinsdag dus, die stand zal zijn bereikt. Op een bepaald moment gingen de ontwikkelingen sneller dan zelfs de kenners dachten.
Te droog
Een tekort aan water heeft grote impact. Als dit soort zomers vaker gaan voorkomen, is de kans groot dat veel soorten dieren en planten in de verdrukking komen. En zeker in Brabant, met zijn hoge zandgronden, is die problematiek nadrukkelijk aanwezig.
Bijvoorbeeld in de Brabantse beken en in onze doorgaans natte veengebieden. Daar zitten dieren en planten die specifiek daar voorkomen en soms zelfs ook verder in Nederland nauwelijks. Afgelopen zomer was het zo droog dat vrijwel alle beken in Brabant droogvielen.
Gemiddeld valt er in een jaar ongeveer 600-800 mm water in Brabant. In de afgelopen zomer is er lange tijd een tekort geweest van meer dan 300 mm.
Waterschap de Dommel heeft op diverse plekken noodmaatregelen getroffen; door grondwater op te pompen en de beek in te laten zijn zeldzame soorten zoals de beekprik gered. Niet overal konden maatregelen worden genomen: terreinbeheerders maken er melding van dat de zeer zeldzame hoogveenglanslibel waarschijnlijk nooit meer zal terugkeren in de Reuselse Moeren. Daarvoor is het deze zomer te droog geworden. Daarmee is een van de weinige populaties in Nederland waarschijnlijk verloren gegaan.
De gevolgen in Brabant van de afgelopen hete en droge zomer zullen nog lang merkbaar zijn, zeggen kenners. Normaal valt er in een jaar ongeveer 600-800 mm regen in Brabant. In het afgelopen voorjaar en de zomer is er weinig regen gevallen en is het neerslagtekort opgelopen tot maar liefst 300 mm. Dat is niet zomaar na een paar regenbuien gecompenseerd; in weken met regelmatige buien valt vaak niet meer dan 20 mm regen. Veel en veel te weinig dus. Snel gerekend zou het ongeveer 200 dagen normaal Nederlands weer moeten zijn (ook met regen dus) om dat tekort van 300 mm te compenseren.
En het is maar de vraag of dat lukt. We hebben dus te maken met een droogte-trend naar beneden, of anders gezegd: een steeds lagere grondwaterstand.
Effect in de bodem
Het probleem beperkt zich niet tot een te laag grondwaterpeil. Als het grondwater eenmaal diep wegzakt, gebeurt er ook iets in de bodem zelf. Er komen meer dan anders meststoffen en mogelijke verontreinigingen vrij. Het effect hiervan wordt pas op langere termijn duidelijk. Nog iets waardoor het herstel van de natuur wellicht lang op zich laat wachten.
2018 is een extreem droog jaar. Maar het record van 1976 is niet gebroken.
Door grondwater in beken te pompen, hebben diverse bijzondere vissen en amfibieën de droge zomer overleefd.
Dit maakt het probleem ingewikkeld voor organisaties zoals provincie, waterschappen, natuurbeheerders en agrarische ondernemers. Willen de boeren volgend voorjaar weer kunnen beregenen, dan is het nodig dat er voor 1 april weer voldoende grondwater beschikbaar is. Dat aanvullen van het grondwater valt niet mee: gemiddeld bereikt meer dan 80% van de neerslag helemaal niet het grondwater, maar wordt het afgevoerd via beken en sloten naar de Maas. Dat is goed voor droge voeten in dorpen en steden, maar we lopen daardoor een hoop beschikbaar water mis. De regen die in Brabant valt, ligt binnen 3 dagen in de Maas. Onze hoge zandgronden zijn dus zo lek als een mandje.
Jaarlijks onttrekken we in Brabant met z’n allen grote hoeveelheden water aan de grond. Mensen, bedrijven, boeren, vee en gewas hebben allemaal water nodig. Voor drinkwater gaat het om ongeveer 200 miljoen m3 water, terwijl de industrie ongeveer 20 miljoen m3 onttrekt. In een doorsnee zomer gebruiken landbouwers 35 miljoen m3 ondiep grondwater voor beregening en in extreem droge jaren zelfs wel 70 miljoen kuub. Bedenk wel: één kuub is duizend liter water.
Vooral in het midden en oosten van Brabant is bijna al het oppervlaktewater droog gevallen, met name de beken.
Maar zoals gezegd: er is ook goed nieuws. Zo was de zomer nog niet afgelopen, of de diverse betrokken partijen (waterschappen, Rijkswaterstaat, provincie, agrariërs, visserij) stelden een lijst op met tientallen leerpunten. Van de beschikbaarheid van voldoende vangnetten om vissen te verplaatsen tot het opzetten van een extra monitoring om te kijken hoe snel het grondwater zich aanvult. Die actiepunten moeten er toe leiden dat bijvoorbeeld de dieren en planten die meer in de verdrukking zijn gekomen een steuntje in de rug krijgen. En dat we de volgende keer nog beter zijn voorbereid op de droogte.
Veengebieden
Eén van die actiepunten betrof de Brabantse veengebieden, zoals in De Peel. Via kanalen is er water uit de Maas ingezet om het waterpeil in de watergangen rond de Peelvenen zo hoog mogelijk te houden. Daarmee werd tegendruk geboden aan het water in het veengebied zelf, zodat het daar aanwezige water niet uit het veen kon weglopen.
De maatregelen hebben geholpen. Nog beter blijkt het te werken als de natuurgebieden uit zichzelf sterk genoeg zijn; herstelmaatregelen die waterschappen en provincies de afgelopen jaren hebben genomen, maken dat sommige natuurgebieden veel minder last van de droogte hebben gehad.
De provincie heeft ook zitting in een aantal belangrijke landelijke en regionale overleggen om te sturen op wateraanvoer en watergebruik, bijvoorbeeld de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) en het Managementteam Watertekorten (MTW). Gedurende de droogteperiode stelden zij wekelijks een droogtemonitor op, waarin werd uitgelegd hoe de droogte zich ontwikkelde en welke maatregelen zijn getroffen. Denk bijvoorbeeld aan de verdeling van water uit het IJsselmeer, of hoe vaak de sluizen in de rivieren mogen worden gebruikt om het water door te laten of juist niet.
Kleinere oogsten door droogte kunnen leiden tot hogere prijzen van grondstoffen. Misschien wordt een pilsje in 2019 wel duurder door het warme weer in 2018.
De droogte van 2018 was weliswaar bijzonder, maar in de plannen van overheden wordt al geanticipeerd op meer droogte. In het Deltaprogramma Hoge Zandgronden staat zuinig gebruik en conservering van water centraal. Zodat wateraanvoer optimaal plaatsvindt en we ons aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering zoals droogte en wateroverlast.
Beter watergebruik
De provincie stimuleert ook beter en slimmer watergebruik door professionals en burgers. Zoals elders in dit Brabant Magazine te lezen: wij gewone Brabanders kunnen de steeds groter wordende droogte helpen tegen te gaan. Bijvoorbeeld door water op te vangen in een regenton en daarvan de tuin te sproeien. Of door je tuintegels te vervangen door planten, struiken en bomen. Of door parkeerplaatsen van open tegels te voorzien waar gras in kan groeien.
De regen die in Brabant valt, krijgt bijna niet de kans om in de grond te zakken, maar wordt via beken en sloten naar de Maas afgevoerd.
Een ander idee zou ondergrondse opslag van water zijn. Een ondergrondse watertank dus. Om te sproeien. Of om de wc mee door te spoelen, want daarvoor gebruiken we nu kraakhelder Brabants drinkwater.
Weerbericht 2050
Ook op scholen wordt lesgegeven om jongeren bewust te maken van de klimaatverandering die we nu meemaken: de provincie liet weerman Reinier van den Berg een weerbericht maken zoals dat er in 2050 uit zou kunnen zien. Nu maar afwachten tot het opnieuw zomer wordt, en wat het weer, de hitte en de droogte ons dan brengen. Of niet, want dat weet je maar nooit in Nederland.
